บทที่ 7

ข้อมูลแบบคู่ - Dictionary

Key-Value Pairs

เรียนรู้การจัดเก็บข้อมูลแบบคู่กุญแจ-ค่า

🎯 จุดประสงค์การเรียนรู้

• เข้าใจแนวคิด Dictionary และการใช้งาน

• สามารถสร้างและเข้าถึงข้อมูลใน Dictionary

• ใช้ Methods ต่างๆ ของ Dictionary ได้

• ประยุกต์ใช้ Dictionary ในสถานการณ์จริง

Dictionary คืออะไร?

📚 เปรียบเทียบกับพจนานุกรม

Dictionary = พจนานุกรมที่เก็บข้อมูลแบบ คู่

• Key (กุญแจ) = คำที่ต้องการค้นหา

• Value (ค่า) = ความหมายหรือข้อมูลของคำนั้น

# สร้าง Dictionary - ใช้เครื่องหมาย { }
student = {
    "name": "สมชาย",
    "age": 16,
    "grade": 10,
    "school": "โรงเรียนมัธยม"
}

💡 ข้อดี: ค้นหาข้อมูลได้รวดเร็ว, จัดระเบียบดี, เข้าใจง่าย

การสร้าง Dictionary

✅ วิธีสร้าง

# แบบที่ 1: สร้างตรงๆ
person = {
    "name": "สมหญิง",
    "age": 15
}

# แบบที่ 2: เริ่มจากเปล่า
scores = {}
scores["math"] = 85
scores["english"] = 92

❌ ข้อผิดพลาดธรรมดา

# ลืมเครื่องหมาย : (colon)
wrong = {"name" "สมชาย"}

# ลืมเครื่องหมาย , (comma)
wrong = {
    "name": "สมชาย"
    "age": 16
}

# Key ซ้ำกัน (จะเหลือตัวสุดท้าย)
duplicate = {
    "name": "คนแรก",
    "name": "คนสุดท้าย"
}

📝 กฎสำคัญ

• ใช้เครื่องหมาย { } ครอบ

• แต่ละคู่ใช้ : คั่นระหว่าง key และ value

• แต่ละคู่ใช้ , คั่นกัน

• Key ต้องไม่ซ้ำกัน (ถ้าซ้ำจะเอาค่าสุดท้าย)

การเข้าถึงข้อมูล

🔍 ดึงข้อมูลด้วย Key

ใช้ [key] หรือ .get(key) ในการเข้าถึงข้อมูล

# สร้าง Dictionary ข้อมูลนักเรียน
student = {
    "name": "สมชาย",
    "age": 16,
    "class": "ม.4/1",
    "gpa": 3.25
}

# วิธีที่ 1: ใช้ [key]
print(student["name"])    # สมชาย
print(student["age"])     # 16

# วิธีที่ 2: ใช้ .get() (ปลอดภัยกว่า)
print(student.get("name"))    # สมชาย
print(student.get("height"))  # None (ไม่มี key นี้)

⚠️ ข้อแตกต่าง: [key] จะ Error ถ้า key ไม่มี, แต่ .get(key) จะให้ None

การแก้ไขข้อมูล

✏️ Dictionary เปลี่ยนแปลงได้ (Mutable)

สามารถเพิ่ม, แก้ไข, หรือลบข้อมูลได้ตลอดเวลา

# สร้าง Dictionary คะแนนสอบ
scores = {
    "math": 80,
    "english": 75
}

# แก้ไขข้อมูลที่มีอยู่
scores["math"] = 85
print(scores)  # {'math': 85, 'english': 75}

# เพิ่มข้อมูลใหม่
scores["science"] = 90
scores["thai"] = 88

# ลบข้อมูล
del scores["english"]
print(scores)  # {'math': 85, 'science': 90, 'thai': 88}

🏃‍♂️ แบบฝึกหัด

สร้าง Dictionary เก็บข้อมูลเพื่อนในห้อง แล้วลองเพิ่มเพื่อนใหม่

Methods ของ Dictionary

keys()

ดูรายการ Key

ได้ Key ทั้งหมดใน Dictionary

student.keys()
# dict_keys(['name', 'age'])

values()

ดูรายการ Value

ได้ Value ทั้งหมดใน Dictionary

student.values()
# dict_values(['สมชาย', 16])

items()

ดูคู่ Key-Value

ได้คู่ (key, value) ทั้งหมด

student.items()
# dict_items([('name', 'สมชาย'), ('age', 16)])

pop()

ลบและคืนค่า

ลบ key และคืน value ของมัน

age = student.pop("age")
# age = 16, ลบ age ออกจาก dict

การวนลูปใน Dictionary

🔄 วิธีการวนลูป 3 แบบ

สามารถวนลูปดู Key, Value, หรือทั้งคู่ได้

# ข้อมูลคะแนนสอบ
scores = {
    "คณิต": 85,
    "อังกฤษ": 92,
    "วิทยาศาสตร์": 78
}

# แบบที่ 1: วนลูป Key
for subject in scores:
    print(f"วิชา: {subject}")

# แบบที่ 2: วนลูป Value
for score in scores.values():
    print(f"คะแนน: {score}")

# แบบที่ 3: วนลูปทั้งคู่
for subject, score in scores.items():
    print(f"{subject}: {score} คะแนน")

Dictionary ซ้อน Dictionary

🏢 Dictionary ข้อมูลซับซ้อน

สามารถใส่ Dictionary ใน Dictionary ได้ - เหมาะสำหรับข้อมูลที่มีหลายระดับ

# ข้อมูลนักเรียนหลายคน
classroom = {
    "student1": {
        "name": "สมชาย",
        "age": 16,
        "scores": {"math": 85, "english": 90}
    },
    "student2": {
        "name": "สมหญิง",
        "age": 15,
        "scores": {"math": 92, "english": 88}
    }
}

# เข้าถึงข้อมูลซ้อน
print(classroom["student1"]["name"])          # สมชาย
print(classroom["student1"]["scores"]["math"])  # 85

💡 เทคนิค: ใช้เส้นทาง [key1][key2][key3] เพื่อเข้าถึงข้อมูลที่ซ้อนลึก

Dictionary vs List

📚 Dictionary

ข้อดี

• ค้นหาข้อมูลเร็ว

• ใช้ชื่อ (key) ที่เข้าใจง่าย

• เหมาะสำหรับข้อมูลที่มีป้ายชื่อ

ข้อเสีย

• ไม่มีลำดับ (Python 3.7+ มีลำดับ)

• ใช้หน่วยความจำมากกว่า

📝 List

ข้อดี

• มีลำดับชัดเจน

• ใช้หน่วยความจำน้อย

• เหมาะสำหรับข้อมูลซ้ำได้

ข้อเสีย

• ค้นหาข้อมูลช้า

• ใช้ตำแหน่ง (index) เข้าถึง

🤔 ใช้เมื่อไหร่?

Dictionary: ข้อมูลมีป้ายชื่อ เช่น ข้อมูลนักเรียน, การตั้งค่า, คะแนนสอบ

List: ข้อมูลเป็นลำดับ เช่น รายชื่อ, คะแนนตามเวลา, ขั้นตอนการทำงาน

ตัวอย่างการใช้งานจริง

🎮 ระบบจัดการเกม RPG

ใช้ Dictionary เก็บข้อมูลตัวละครในเกม

# ข้อมูลตัวละครเกม
character = {
    "name": "นักผจญภัย",
    "level": 5,
    "hp": 100,
    "mp": 50,
    "inventory": ["ดาบ", "โล่", "ยาแก้พิษ"],
    "stats": {
        "strength": 15,
        "defense": 12,
        "speed": 10
    }
}

# แสดงข้อมูลตัวละคร
print(f"ชื่อ: {character['name']}")
print(f"เลเวล: {character['level']}")
print(f"HP: {character['hp']}/{character['hp']}")

# เพิ่มของในกระเป๋า
character["inventory"].append("เหรียญทอง")

ข้อผิดพลาดที่พบบ่อย

❌ ผิด

# Key ไม่มีอยู่
student = {"name": "สมชาย"}
print(student["age"])  # KeyError!

# ลืมเครื่องหมาย ""
scores = {math: 85}  # NameError!

# ใช้ list แทน dict
data = ["name", "สมชาย"]
print(data["name"])  # TypeError!

✅ ถูก

# ใช้ .get() หรือตรวจสอบก่อน
student = {"name": "สมชาย"}
age = student.get("age", 0)  # 0 (default)

# Key เป็น string
scores = {"math": 85}  # ถูกต้อง

# ใช้ dict
data = {"name": "สมชาย"}
print(data["name"])  # สมชาย

💡 เคล็ดลับ: ใช้ .get(key, default_value) เพื่อป้องกัน KeyError

🔖 แบบฝึกหัดท้ายบท Dictionary

1. สร้าง Dictionary ของเพื่อน

สร้าง dict เก็บชื่อเพื่อน 3 คนและเบอร์โทรศัพท์ เช่น {"Alice": "0812345678", ...}

# ตัวอย่างโค้ด
friends = {
    "Alice": "0812345678",
    "Bob": "0898765432",
    "Charlie": "0876543210"
}
print(friends)

2. แสดงเบอร์โทรศัพท์ของเพื่อน

ให้รับชื่่อเพื่อนจากผู้ใช้ แล้วแสดงเบอร์โทรศัพท์ ถ้าไม่พบให้แสดง "ไม่พบ"

# ตัวอย่างโค้ด
name = input("Enter friend's name: ")
if name in friends:
    print(friends[name])
else:
    print("ไม่พบ")

3. วนลูปแสดงรายชื่อและเบอร์โทร

เขียนโค้ดแสดงชื่อเพื่อนและเบอร์โทรศัพท์ทุกคน ใน 1 บรรทัด

# ตัวอย่างโค้ด
for name, phone in friends.items():
    print(f"{name}: {phone}")

4. (ท้าทาย) เพิ่มเบอร์ใหม่

รับชื่อและเบอร์จากผู้ใช้ แล้วเพิ่มเข้า dict ถ้าชื่อซ้ำให้แสดง "มีชื่ออยู่แล้ว"

# ตัวอย่างโค้ด
new_name = input("Enter new name: ")
new_phone = input("Enter new phone: ")
if new_name in friends:
    print("มีชื่ออยู่แล้ว")
else:
    friends[new_name] = new_phone
    print("เพิ่มเรียบร้อย!")

TIP: ถ้าทำครบ เข้าใจ dict แน่นอน!